Το ιερό βρέφος εσπαργανωμένο αναπαύεται στη φάτη , ένα στενόμακρο ξύλινο κιβώτιο που μοιάζει περισσότεροι με βρεφικό τάφο. Το προσωπάκι του όμως περιβάλλει ένα χρυσό φωτοστέφανο . Κολλητά σχεδόν στη φάτνη εικονίζονται τα κεφάλια των δύο ζώων που φαίνεται να είναι βόδια , γιατί έχουν κέρατα. Σε άλλες εικόνες το ένα ζώο είναι ονάριο. Συμβολίζουν την άλογη φύση που δεν καταλαβαίνει και γι΄ αυτό σιωπά . Αν διαβάσουμε τον Ησαΐα , θα βρούμε ότι τα άλογα ζώα συμβολίζουν τον Ισραήλ , που μέσα στα σπλάχνα του τελεσιουργείται το πανμέγιστο μυστήριο και όμως ο Ισραήλ δεν αισθάνεται ο μέγεθός του : «Έγνω βους τον κτησάμενον και όνος την φάτη του κυρίου αυτού , Ισραήλ δε με ουκ έγνω και ο λαούς με ού συνείκε».
Από την άλλη πλευρά της φάτνης εικονίζεται η Παρθένος Μητέρα να είναι μισοξαπλωμένη σ΄ ένα στρώμα και γυρισμένη από την άλλη πάντα με το κεφάλι γερμένο σαν να είναι εξαντλημένη από το συγκλονισμό του τοκετού. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι κοιμάται κιόλας. Πάνω στο ιμάτιό της φαίνονται καθαρά τα χρυσά αστέρια που συμβολίζουν τις αρετές της .
Σε άλλες εικόνες εικονίζεται η Θεοτόκος καθιστή ή γονατιστή σε στάση δέησης προς το θείο τέκνο της , που η ίδια τουλάχιστον το αισθάνεται πως είναι και ο δημιουργός της. Υπάρχει και εικόνα της Γέννησης με τη φάτνη υπερυψωμένη , ώστε το κεφαλάκι του βρέφους εξέχει από τη φάτνη και το κρατεί η μητέρα του στις δύο της παλάμες και το ασπάζεται . Βλέπουμε ότι οι αγιογράφοι αιωρούνται από το ένα άκρο που είναι το “μυστήριον μέγα“ ως το άλλο άκρο , το ρεαλισμό το “γενόμενος άνθρωπος“ .
Εμείς δεν αποκλείουμε το ένα από τα δύο και προσπαθούμε να τα ενώσουμε μέσα μας. Η κεντρική αυτή σκηνή παρ΄ όλη την τρυφερότητά της και την ουράνια μεγαλειότητά της , που δηλώνεται με τα χρυσά φωτοστέφανα , έχει ένα σκληρό πέτρινο φόντο σπηλαίου. Και η γύρω από το σπήλαιο φύση είναι άγριες βουνοκορφές πέτρινες. Κι εμείς με τις πέτρινες καρδιές μας αναγνωρίζουμε το σύμβολό μας , οι “λιθοκάρδιοι“ και η αντίθεση γίνεται μεγαλύτερη από το μαύρο βάραθρο που κρατεί το κέντρο του σπηλαίου. Τα χείλη της βαράθρου είναι κι αυτά ακανόνιστα και άγρια . Και η φάτνη του θείου βρέφους βρίσκεται στο χείλος του βαράθρου. Αυτά τα μαύρα βάραθρα που θυμίζουν τις πύλες του Άδη των αρχαίων τα “εν σκότει και σκιά θανάτου “ των Προφητών ήρθε , για να εξαλείψει το θείο βρέφος αυτό και να κάνει την κτήση “ανθοποιόν λειμώνα“ . Κι επειδή ήρθε η ώρα να βουλώσουν τα βάραθρα , γι΄ αυ το και η γέννηση εικονίζεται έξω απ΄ αυτά.
Το πρόσωπο της Θεοτόκου είναι νεανικό. Κανένας αγιογράφος δεν μπορεί να φανταστεί το πρόσωπο της Παρθένου όχι νεανικό . Σε κάποιες εικόνες εικονίζεται πιο μελαψό ή κάπως κιτρινωπό , αλλά πάντοτε νεανικό .Και η τέχνη του ευλαβούς αγιογράφου καταφέρνει πάντα αυτό το νεανικό πρόσωπο να είναι συνάμα και σεμνό και αρχοντικό , έτσι όπως κυριαρχεί μέσα στη σκηνή. Το ίδιο πνεύμα αποδίδουν και οι γραμμές και οι κινήσεις του σώματος και ο συνδυασμός και οι πτυχώσεις των ενδυμάτων της . Η εικόνα της Θεοτόκου γίνεται με το πινέλο του αγιογράφου , η εικόνα της τέλειας γυναίκας και άρα με την Ορθόδοξη δογματική και του τέλειου ανθρώπου . Έτσι έφτασε ο κόσμος στο πρόσωπο της Παρθένου Μαρίας να δει με τα μάτια και του σώματος και της καρδιάς πραγματοποιημένο το όνειρο της τέλειας δημιουργίας , που με όλους τους τρόπους του πολιτισμού έψαχναν όλα τα έθνμη “ει άρα ψηλαφήσειαν και εύροιεν …“. Είδαμε πρώτα την Παρθένο Θεοτόκο που μας είναι πιο προσιτό μυστήριο και είναι κατά τον ποιητή Δαμασκηνό “η μετά Θεόν Θεός“.
Κι επειδή η αιτία πάντων είναι ο “τεχθείς σωτήρ“ κάποιοι αγιογράφοι δεν αρκούνται στην εικόνα ενός φασκιωμένου μωρού που δεν φανερώνει το μεγαλείο του , και γι΄ αυτό εικονίζουν τον τεχθέντα βασιλέα σαν ένα μεγάλο παιδί , που κοιτάζει την αγία μητέρα του με νόημα , σαν να ξέρει και να τα αναλογίζεται όλα. Είναι αυτοί, που εικονίζουν το Χριστό κυοφορούμενο στην κοιλιά της Παρθενομήτορος ως πλήρες παιδίον και θεολογούν μάλιστα ότι στην κοιλιά της Παρθένου το βρέφος είχε τέλειο σχηματισμό από τη στιγμή του Ευαγγελισμού.
Η αγία Μητέρα στην εικόνα της γέννησης δεν κοιτάζει προς τον αγιογράφο και άρα ούτε προς τους προσκυνούντες την Αγίαν εικόνα Της . Είναι στραμμένη προς τον Υιόν και Θεό της , γιατί ξέρει ότι τα πάντα γίνονται και συντηρούνται απ΄ αυτόν. Στις εικόνες που εικονίζεται να είναι γυρισμένη από την άλλη πλευρά θέλει να δείξει η Παναγία (και ο αγιογράφος) ότι όσο κι αν έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στο μυστήριο της ενσάρκωσης του Θεού , δεν θεωρεί τη θέση της μέσα σ΄ αυτό αυθεντική , δηλαδή κυριαρχική.Γι΄ αυτό και στο γάμο της Κανά δεν βομβαρδίστηκε από το λόγο του Υιού της “Τι μοι και σοι , γύναι;… “ . Ο ουράνιος κόσμος παρίσταται στη γέννηση εκστατικός με τους αγγέλους να σκύβουν πάνω από τη σκηνή με τα χέρια πλεγμένα λατρευτικά και σε κάποιες άλλες εικόνες κρατούν απλωμένα στα δύο μπράτσα του λέντια , για να διακονήσουν την περίσταση. Άλλοι άγγελοι είναι στραμμένοι στους βοσκούς και τους αναγγέλλουν το “Ετέχθη υμίν σήμερον σωτήρ“ κι αυτοί κοιτάζουν στον ουρανό με θαυμασμό . Κάποιος όμως ακόμα δεν έχει πάρει είδηση και παίζει τη φλογέρα του κοντά στα πρόβατα που βόσκουν. Θέλει να μας δείξει ο αγιογράφος ότι κι εμείς θα πρέπει όσοι πληροφορούνται πρώτοι τον “καλόν λόγον“ να τον μεταδίδουν και στους άλλους, έτσι έκαναν και οι ποιμένες της Βηθλεέμ
Στο κάτω αριστερό μέρος της εικόνας φτάνουν με άλογα που καλπάζουν ζωηρά οι Τρεις Μάγοι εξ ανατολών με τα δώρα στα χέρια. Αυτοί δεν βλέπουν αγγέλους να τους ευαγγελίζονται . Κοιτάζουν ψηλά στην κορυφή της εικόνας πάνω απ΄ τις κορυφές των βουνών τον Αστέρα που στέλνει τις ακτίνες του και λούζει την κεντρική σκηνή της εικόνας. Είναι οι σοφοί του κόσμου τούτου που δεν θ΄ αξιωθούν να ιδούν αγγέλους υμνούντας αλλά θα πάρουν το μήνυμα από την ίδια τη φύση που παρατηρούν. Κι αυτοί όμως με πόθο σπεύδουν στο σπήλαιο για να προσκυνήσουν τον βασιλέα του κόσμου και φέρνουν μάλιστα και πολύτιμα δώρα , χρυσό , λιβάνι και σμύρνα. Αυτοί ήρθαν προετοιμασμένοι από την επιστήμη και περπάτησαν μήνες από τη Χαλδαία , για να φτάσουν οδηγούμενοι πάντα από το αστέρι. Οι φτωχοί βοσκοί έτρεξαν ξαφνιασμένοι γιατί δεν είχαν πριν απ΄ το όραμα των αγγέλων προειδοποίηση , γι΄ αυτό πήγαν ίσως με άδεια χέρια (έτσι δείχνουν οι περισσότερες εικόνες) αλλά με το πολύτιμο δώρο , το θαύμα , δηλαδή το θαυμασμό . Από τότε ο απλός λαός πιστεύει στα θαύματα και λατρεύει το Σωτήρα του με θάρρος.
Σε κατώτερο επίπεδο της εικόνας , κάποιες γυναίκες κάνουν το πρώτο λουτρό στο νεογέννητο βρέφος . Είναι στοιχείο ρεαλιστικό θα έλεγε ένας αισθητικός , αλλά σύγχρονα και αντιρεαλιστική αφού εικονίζονται δύο βρέφη. Άρα ο αγιογράφος ζωγραφίζει και το χρόνο . Εκεί κοντά τους κάθεται συλλογισμένος και ο μνήστωρ Ιωσήφ. Δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε τη διακριτική του συμπαράσταση στην Παρθένο Μαρία τη μνηστή του. Στέκεται παράμερα εκστατικός με μια εσωτερική έκσταση για το μεγάλο μυστήριο που αξιώθηκε να διακονήσει κατά χάριν Θεού. Τώρα αναλογίζεται το βαρύ ρόλο που καλείται να παίξει στα γεράματά του , να γίνει ο πατέρας στον άναρχο , που κατέβηκε στη γη ! Την κρυμμένη απ΄ τα βέβηλα μάτια του κόσμου αλήθεια τη νιώθει μέσα του ο Ιωσήφ πληροφορημένο κι από τον άγγελο “κατ όναρ“ . Ο κόσμος όμως που εικονίζεται με τον περαστικό βοσκό με τη χοντρή μηλωτή δεν καταλαβαίνει , γι΄ αυτό ο περαστικός φαίνεται να ρωτάει με χειρονομία απορίας για το ανεξήγητο γεγονός. Είναι και αυτό άλλο ρεαλιστικό στοιχείο της εικόνας , γιατί θέλει ο αγιογράφος να εικονίσει κι εμάς τους σκεπτικιστές στην εικόνα.
Όλοι έχουμε τη θέση μας στην εικόνα της Αγίας Γέννησης , ο ουρανός με τον Αστέρα , οι άγγελοι που περιβάλουν τη σκηνή από ψηλά και μάλιστα οκτώ στον αριθμό , για να δηλώσουν τα οκτώ τάγματα , οι Μάγοι που πιστεύουν , όπως και στην εποχή μας που έχουμε πολλούς επιστήμονες πιστούς , οι βοσκοί που θαυμάζουν και προσκυνούν , τα ζώα που δεν καταλαβαίνουν , οι γυναίκες που διακονούν πρόθυμες και στοργικές (η μια βάζει το χέρι της στο νερό για να δει αν είναι αρκετά ζεστό !) , ο μνήστωρ Ιωσήφ , που κάθεται στην άκρη μέσα σε συλλογή κι εμείς ακόμα οι περίεργοι ορθολογιστές του αιώνος τούτου .
Ακόμα τη θέση της έχει και η τραχιά φύση με τους λιγοστούς άγριους θάμνους , που ποικίλουν , τη γυμνή πέτρα , ακόμα και το σκοτεινό βάραθρο , οι “κευθμώνες του Άδη“ . Η ανακεφαλαίωση της δημιουργίας και η μεταμόρφωση του κόσμου σε βασιλείου του Θεού . Γι΄ αυτό ο ουρανός στις πιο πολλές γεννήσεις εικονίζεται όχι γαλανός αλλά χρυσός , γιατί η βασιλεία του Θεού δεν καταυγάζεται από το φυσικό ήλιο αλλά από τον ήλιο της δικαιοσύνης .
Ας αφήσουμε λοιπόν κι εμείς τους διαλογισμούς μας και ας γονατίσουμε μπροστά στο “μυστήριο μέγα` σαν τους αγγέλους , για να έχουμε κι εμείς τη θέση μας στην εικόνα της θείας Γέννησης και ν΄ ακούσουμε κι εμείς τον υμνωδό να μας προσκαλεί με τον ύμνο του … Χριστός γεννάται , δοξάσατε …
Άρθρο του συνεργάτη μας
Φιλόλογου – Συγγραφέα
Κωνσταντίνου Γανωτή
Αφήστε μια απάντηση